“Bir hilal uğruna” adanmış ömür: Mehmet Akif Ersoy

Kaleminden çıkan satırlarla, Türk milletinin istiklal uğraşına ismini altın harflerle yazdıran Mehmet Akif Ersoy

İstanbul Fatih’teki Sarıgüzel Mahallesi’nde 20 Aralık 1873’te dünyaya gelen Ersoy, eğitim hayatına 4 yaşında ilçedeki Buyruk Buhari Mahalle Mektebinde başladı.

Üç yıl süren eğitiminin akabinde Fatih İbtidaisine geçen ve babasından Arapça ders almaya başlayan Ersoy, eğitimini Fatih Merkez Rüştiyesinde sürdürdü.

Fatih Camisi’ndeki Farsça derslerini de takip eden Ersoy, eğitimi boyunca Türkçe, Arapça, Farsça ve Fransızcada daima birinci oldu.

Mehmet Akif, rüştiyeyi bitirdikten sonra 1885’te periyodun beğenilen okullarından Mülkiye İdadisine kaydoldu.

Ancak 1888’de babasını kaybetmesi ve sonraki yıl evlerinin yanmasıyla okulu bırakmak zorunda kaldı.

O yıllarda yeni açılan birinci sivil veteriner yüksekokulu Ziraat ve Baytar Mektebine kaydolan Ersoy, baytarlık kısmını 1893’te birincilikle bitirmesinin akabinde Ziraat Bakanlığında memur olarak işe başladı.

Mehmet Akif, hayatında büyük tesiri bulunan 2. Meşrutiyet’in ilanının akabinde arkadaşlarının çıkardığı Sırat-ı Müstakim mecmuasında başyazar oldu. Mecmua daha sonra “Sebilü’r-Reşad” ismini alırken, Ersoy’un çabucak hemen bütün şiir ve yazıları mecmuada yayımlandı.

1914’te Teşkilat-ı Mahsusaya giren ve misyonu sebebiyle pek çok farklı ülkeye giden Ersoy, Kurtuluş Savaşı’nın başlamasıyla Anadolu’ya dönerek halkı örgütleme faaliyetlerinde bulundu. TBMM’nin açılışının sonraki günü Ankara’ya giden Ersoy, Ulusal Çaba’ya katıldı.

Birinci Meclis’te 1920-1922 yıllarında Burdur milletvekili olarak yer alan Ersoy, 1921’de Ankara’da Taceddin Dergahı’na yerleşti.

Akif, ödül olarak verilen 500 lirayı Hilal-i Ahmer (Kızılay) bünyesinde, bayan ile çocuklara iş öğreten ve cepheye elbise diken Dar’ül Mesai vakfına bağışladı.

Mehmet Akif ve İstanbul

Mehmet Akif, hayatı boyunca İstanbul’da Fatih, Eyüp, Beyazıt, Halkalı, Beyoğlu, Üsküdar, Eminönü ve Kadıköy üzere semtlerde vaktini geçirdi.

Ersoy, bir devir Beylerbeyi’ndeki Boğaz’a nazır köşkte yaşadı. Bugün özel mülk olarak kullanılan köşkte, burada Ersoy’un yaşadığına dair bir levha yer alıyor.

Üsküdar’daki Özbekler Tekkesi de Ersoy’un hayatında değerli yer edindi. İşgal vakti İstanbul’dan Anadolu’ya geçmek isteyen Ersoy, Karakol Cemiyetinin teşebbüsüyle evvel burada konuk olarak kaldı, akabinde Anadolu’ya seyahati başladı.

Ölümünden kısa mühlet evvel yurt dışından Türkiye’ye dönen Ersoy, İstanbul’daki son günlerini ise İstiklal Caddesi’ndeki Mısır Apartmanı’nda geçirdi. Apartmanın 4. katındaki daire bugün “Mehmet Akif Ersoy Hatıra Evi” olarak ziyaretçilerini ağırlıyor.

Başkentteki tarihi yapının birebir ölçüleriyle inşa edilen Taceddin Dergahı Mehmet Akif Ersoy Müzesi, 63’ü özgün olmak üzere 237 yapıta konut sahipliği yapıyor.

27 Aralık 1936’a ebediyete irtihal eden Ersoy’un cenazesi, Beyazıt Mescidi’nde kılınan namazın akabinde Edirnekapı Mezarlığı’na defnedildi.

“İstanbul’un yoksul mahallelerini ziyaret eder, halkın meselelerini dinlerdi”

Öte yandan, Ersoy’un, İstanbul’un tarihi semtlerinde geçen çocukluğu ve gençliği, bu periyotta edindiği kültürel birikim, onun ulusal ve manevi pahaları ön planda tutan bir şair ve düşünür olmasında büyük rol oynadı.

Tarihçi ve müellif Mehmet Dilbaz, AA muhabirine, Ersoy’un yapıtlarını yazarken kullandığı İstanbul’un farklı yerlerinin, onun fikir dünyasını ve edebi üretimini besleyen yerler olduğunu söyledi.

Dilbaz, Ersoy’un yapıtlarını en çok Halkalı Baytar Mektebi, Fatih Mescidi ve etrafı, Beyazıt Kütüphanesi, Eyüpsultan Mescidi ve konutundaki çalışma odalarında yazdığını belirtti.

Akif’in İstanbul’daki gündelik ömrünün, disiplinli, çalışkan ve fikir dolu bir hayatın izlerini taşıdığını tabir eden Dilbaz, “Onun hayat usulü hem mesleksel hem de edebi kimliğini yansıtan bir istikrar üzerine heyetiydi. Sabahları erken saatlerde uyanır, namazını kılar ve güne düşünerek başlardı. Sabah saatlerini ekseriyetle kitap okumak, şiir yazmak yahut ders çalışmak için kullanırdı.” dedi.

Dilbaz, Akif’in gün içinde vakit buldukça edebi ve ilmi çalışmalarına vakit ayırdığını, bilhassa Beyazıt Kütüphanesi ve Sahaflar Çarşısı’na sık sık uğradığını, Fatih ve Eyüpsultan mescitlerinde de cemaatle namaz kılmaya gittiğini söyledi.

Akif’in ailesine de bağlı olduğunu, dostlarıyla ekseriyetle kıraathanelerde ve meskeninde buluştuğunu belirten Dilbaz, şunları kaydetti:

“Bu buluşmalarda edebiyat, siyaset ve toplumsal sıkıntılar üzerine derin sohbetler yapılırdı. Akif, devrin edebiyatçıları ve aydınlarıyla sık sık bir ortaya gelirdi. Beyazıt ve Fatih’teki kıraathaneler, bu buluşmaların en değerli mekanlarıydı. Bu toplantılarda şiirlerini okur, fikir alışverişinde bulunur ve toplumsal sorunları tartışırdı. Akif, yürüyüş yapmayı seven bir insandı. Bilhassa Haliç kıyıları, Eyüp ve Fatih üzere semtlerde gezinti yaparak fikirlerini toparlardı. Gündelik ömründe toplumsal sorunlara büyük bir ilgi gösterirdi. İstanbul’un yoksul mahallelerini ziyaret eder, halkın sıkıntılarını dinler ve bu mevzularda tahliller üretmeye çalışırdı.”

Akif’in fikir dünyasının şekillenmesinde İstanbul’un derin tesiri olduğuna dikkati çeken Dilbaz, “Şehrin tarihi, kültürel, manevi ve toplumsal dokusu, onun hem bir şair hem de bir aydın olarak kimliğini besledi. İstanbul’un işgali ise onun vatan sevgisini ve direniş ruhunu daha da güçlendirdi. Akif’in yapıtlarındaki derinlik, samimiyet ve toplumsal hassaslık, büyük ölçüde İstanbul’un tesiriyle şekillenmiştir.” sözlerini kullandı.

“Akif İstanbul’da yaşayan, İstanbul’da büyüyen bir insan”

Emekli akademisyen ve müellif Prof. Dr. Mustafa İsmet Uzun da Akif’in İstanbul’un 5-6 farklı semtinde ikamet ettiğini fakat ana merkezinin birçok vakit Fatih olduğunu, bunun dışında Topkapı, Hırka-i Şerif, Bakırköy, Çengelköy, Beylerbeyi ve Üsküdar üzere yerlerde de yaşadığını söyledi.

Akif’in Fatih’te büyümesinin, karakterini ve ilmi tarafını şekillendirdiğine dikkati çeken Uzun, şairin bu bölgede güçlü bir dini ve kültürel etrafta yetiştiğini, disiplinli mizacıyla öne çıktığını belirtti.

Uzun, “Onun bir Osmanlı beyefendisi olup olmadığı konusunda birtakım tereddütlerim oldu. İstanbul beyefendisi dediğimiz insanların birçok cemiyetin orta katmanının üstünden beşerler. Mehmet Akif de İstanbul’da yaşayan, İstanbul’da büyüyen bir insan. Bunun üzerine biz Akif’e ‘İstanbul çocuğu’ deme muhtaçlığını duyduk. Bu, onu daha uygun tabir eder.” dedi.

Ersoy’un kelamının eri ve disiplinli olmasıyla ön plana çıktığını lisana getiren Ersoy, şöyle konuştu:

“Bir randevu verdi mi, o randevuya gitmemesi lakin kendi vefatı sebebiyle olur. Bu kendi kelamıdır. Mesela Ankara’da bir arkadaşı onu ziyarete geliyor. O Meclisteyken Ankara’dan ayrılması icap ediyor. Arkadaşına güle güle diyemediği için gerisinden süratlice yürüyerek 3 saat gidiyor, onu bir yerde yakalıyor ve ‘Güle güle, kusura bakma benim Meclisteki işim uzadı.’ diyor. Artık bu bugünkü koşullarda da pek yapılacak bir şey değil.”