İstanbul düşman işgalinden ne zaman kurtuldu? İstanbul’un kurtuluşu ne zaman?

Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde itilaf devletlerinin Mondros Ateşkes Antlaşması’na dayanarak Haydarpaşa önlerine donanmalarını demirleyerek işgal ettikleri İstanbul, 4 yıl 10 ay 23 gün süren esaretin akabinde 6 Ekim 1923’te özgürlüğüne kavuştu. Pekala, İstanbul düşman işgalinden ne vakit kurtuldu? İstanbul’un kurtuluşu ne vakit?

İSTANBUL’UN KURTULUŞU NE ZAMAN
İstanbul

Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde itilaf devletlerinin, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’na dayanarak 13 Kasım 1918’de Haydarpaşa önlerine donanmalarını demirleyerek işgal ettikleri İstanbul, yaklaşık 4 yıl 10 ay 23 gün süren esaretin akabinde 6 Ekim 1923’te özgürlüğüne kavuştu.

Milli Gayretin muvaffakiyete ulaşmasıyla imzalanan Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra, itilaf kuvvetleri İstanbul’dan ayrıldı. 6 Ekim 1923’te Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordunun girdiği kent, adeta esaret hayatından kurtuldu.

Şark sorununun tahlil bulmasında düğüm noktası olarak kabul edilen İstanbul’un, Avrupalı devletlerin her vakit rekabet alanı olduğunu vurgulayan Ürekli, itilaf donanmasının 13 Kasım 1918’de İstanbul önlerine gelerek kentin değişik yerlerini işgal ve abluka altına almaya başladığını, bu tarihten 16 Mart 1920’ye kadar uzanan süreçte işgal kuvvetlerinin İstanbul’da denetimi büyük ölçüde ele geçirdiklerini kaydetti.

Ürekli, tüm uygulamaları ve halleriyle işgalin süreksiz değil burada kalıcı olduklarını gösteren işgal kuvvetlerinin sayısının bir sene içinde 50 bini geçtiğini lisana getirerek, şöyle devam etti:

“TUTUKLANAN MEBUS, ASKER, SİVİL VE AYDINLAR MALTA’YA SÜRÜLDÜ”

Ürekli, İngilizlerin tutukladıkları mebus, asker-sivil aydınları Malta’ya sürdüğünü, 11 Nisan’da ise meclisin feshedildiğini belirterek, işgalci güçlerin, Osmanlı Devleti’nin tüm kurumlarına bu süreçte direkt müdahalede bulunarak kendi lehlerine kararlar alınmasını sağladıklarını, kışlalar, cephanelikler, hastane, okul, gümrük ve belediye binalarına el konulduğunu aktardı.

Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda ülkede, fakir ve bitkin, salgın hastalıkların pençesinde kıvranan, büyük zorluklar ve kasvetler içinde bocalayan bir halk olduğunu lisana getiren Ürekli, bu türlü bir ruh halinin yaşandığı bu devirde bilhassa payitahtta gerçekleşen işgal olaylarının, halk üzerinde derin yaralar açtığını, hayal kırıklığına uğrattığını belirtti.

Ürekli, yeniden kentte sıhhat sıkıntılarının da arttığını, ayrıyeten itilaf devletlerinin Rus iç savaşından kaçan birçok mülteciyi de İstanbul’a getirdiğini, bunlarla birlikte bulaşıcı hastalıkların da yayıldığını tabir ederek, şöyle konuştu:

“Onların İstanbul’a yerleşmeleri sürecinde birçok yolsuzluklar da yaşanmıştır. İşgalci güçler yolda yürüyen vatandaşın yürüyüşüne, kıyafetine de karışır olmuşlardı. İngilizler ve Fransızlar vakit zaman İstanbul sokaklarında tantanalı resmi geçitler yaparak birebir caddeden geçmekte, bu tutumla devlet yöneticileri ve halk üzerinde ruhsal bir baskı yapmaktaydılar. Yabancı bayrakların Beyoğlu’nda dalgalandığı o acı günlerde, Ayasofya Mescidi üzerinde ihtirasları da kabarmıştı. Bütün Türk-Müslüman İstanbullu acıyla meskenlerine kapanmıştı.”

“ATATÜRK İŞGALİ MİLLETE VE İSLAM DÜNYASINA DUYURDU”

Prof. Dr. Fatma Ürekli, itilaf donanmasının İstanbul önlerine demirlediği bir sırada kente giren ve İngiliz zırhlılarına “Geldikleri üzere giderler” diyen Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya geçerek Türklerin istiklal ve hürriyetini koruma etmek görevine başladığını, Kuva-yı Ulusala hareketi etrafında kenetlenilerek Anadolu’da işgalcilere karşı çaba verildiğini vurguladı. Haberler.com son dakika haberler, gündem haberler ve tarafsız haberler için okumaya devam edin.

Ürekli, Atatürk’ün o devirde işgali protesto eden bir metni itilaf devletlerine ve Amerika siyasi temsilcilerine, tarafsız ülke dışişleri bakanlarına gönderdiğini, vali ve kumandanlardan tesirli mitingler yapılmasını ve protesto telgrafları çekilmesini de istediğini, ayrıcı bu durumu millete ve İslam dünyasına birer bildiriyle duyurduğunu kaydetti.

Türk ordusunun 26 Ağustos 1922’de başlattığı uğraş ve takip hareketinin 30 Ağustos’ta kesin zaferle sonuçlandığını anımsatan Ürekli, şunları söyledi:

“İşgalciler 2 Ekim 1923’te Türk bayrağını selamlayarak İstanbul’u terk etti. 6 Ekim 1923’te Türk ordusu İstanbul’a girdi ve böylelikle yaklaşık 5 yıl süren esaret sona erdi. Bu sırada Sultanahmet Mescidi’nin 6 minaresinin her birinden başka bir müezzin ezan ve naat okudu. Mustafa Kemal Paşa, ordusu dağıtılmış, vatanı işgal edilmiş, moralini yitirmiş ve parçalanmış ülkesine, bağımsızlık gururunu yine kazandırmak suretiyle, askeri yenilgiyi zafere dönüştürmüştür. Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453’te İstanbul fethedildikten sonra stratejik pozisyonu ve ehemmiyeti münasebetiyle başşehir yapılmış, kısa müddette değerli bir idare ve kültür merkezi hüviyetini almıştır. Mustafa Kemal Paşa da yaklaşık 5 yıl düşman işgal altında kalan 465 yıllık Osmanlı payitahtını işgalden kurtararak bu fethi taçlandırmış, ebedi kılmıştır. 1923’ün ekim ayı, Türk tarihi açısından üç kıymetli olaya sahne olmuştur; 6 Ekim 1923’de İstanbul’un işgalden kurtulması, 13 Ekim 1923’te Ankara’nın başşehir ilan edilmesi ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilanı. Bunlar çağdaş Türk tarihinin kıymetli olaylarıdır. Bugün 97. yıl dönümü olan İstanbul’un kurtuluşu ise bu bahsedilen süreçteki en kıymetli dönüm noktasıdır.”

“İSTANBUL’U İŞGAL EDEREK BÜYÜK YANILGI YAPTILAR”

Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Bakar, İstanbul önüne gelen itilaf donanmasından 3 bin 500 askerin karaya çıkarıldığını ve Beyoğlu bölgesi başta olmak üzere birtakım kışla, yabancı okul, hastane üzere yerlere yerleştirildiklerini anlattı. Gündem haberler için bizi takip edin. Haberler.com gündemin sıcak mevzularını sizler için derliyor.

İngiliz Amiral Calthorpe’nın, bu gelişmelerin bir işgal olmadığını belirtse de bunların İstanbul’un işgali manasına geldiğini vurgulayan Bakar, şöyle devam etti:

“İşgale karşı reaksiyonlar ve Kuva-yı Milliyenin birtakım muvaffakiyetleri bir müddettir işgal kuvvetlerinin keyfini kaçırıyordu. Misak-ı Ulusal’ın kabulü itilaf devletleri için bardağı taşıran son damla olmuştur. Başşehir İstanbul’un resmi işgaliyle Türklerin tüm direncinin kırılacağı ve imzalatılacak barış antlaşmasıyla Osmanlı Devleti’ni paramparça edecek haritaya itiraz bile edilememesinin sağlanacağı düşünülmüştür. Ancak itilaf devletleri bu adımı atarak İzmir’in işgaline müsaade vermelerinden sonra ikinci büyük yanlışlarını yapmışlardır. İngiliz-Fransız-İtalyan ve Yunanlıların umduklarının tersine Türklerin direnç ve kararlılığı artmış, Ulusal Uğraş yeni bir periyoda girmiştir.”

“İŞGAL KUVVETLERİ MESKENLERE, BİNALARA EL KOYDU”

Prof. Dr. Bülent Bakar, “İşgal kuvvetleri kimseye hesap vermeden kimi konutlara, binalara el koymuş, işgal etmişlerdir. Yaşanan birçok aksilikten sonra Ulusal Çabanın muvaffakiyete ulaşmasıyla tedricen İstanbul’daki hayat olağanlaşmış ve 6 Ekim 1923’te esir kent İstanbul nihayet hür kent olmuştur.” sözlerini kullandı.

Milli Uğraşın askeri muvaffakiyetinden sonra Lozan’da imzalanan tahliye protokolüne nazaran işgal kuvvetlerinin 6 hafta içinde boğazlar bölgesinden, İstanbul ve Çanakkale’den çekileceklerinin kararlaştırıldığını anlatan Bakar, 2 Ekim 1923’te son işgal kuvvetleri askerlerinin çekilmesinden sonra 6 Ekim 1923’te Türk ordusunun kente girdiğini aktardı.

Bakar, “İstanbul’un 5 yıllık esaret hayatı lakin Ulusal Çabanın başarılması sayesinde olmuştur. Şayet bu askeri muvaffakiyet olmasaydı, kuşkusuz Lozan Barış Antlaşması’nın yolu da açılmayacaktı. Lozan, 1919’dan 1923’e ulaşan askeri-siyasi muvaffakiyetlerin sonucudur. Bu başarıda da Ulusal Çabanın başkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün büyük hissesi vardır.” değerlendirmesini yaptı.

Bakar, işgalin bizatihi bitmediğini belirterek, “Ancak yeni bir çaba ve muvaffakiyet sonucunda İstanbul kurtuldu. Bağımsızlık fakat milletin birlik ve dirlik içinde olmasıyla ve güçlü bir ordu sayesinde sağlanabilir, korunabilir.” dedi.

İSTANBUL 6 EKİM’DE NE OLDU?

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mahir Aydın, işgalcilerin İstanbul’a hiç gitmemek üzere geldiklerini belirterek, “O günlerde İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa, ‘Geldikleri üzere giderler’ diyor. O periyotta buna inanmak mümkün değil. Lakin vakit Mustafa Kemal’i haklı çıkardı.” dedi.

Prof. Dr. Aydın, İstanbul’un düşman işgalinden kurtuluşunun 95. yıl dönümü münasebetiyle AA muhabirinin sorularını yanıtladı.

Mondros Ateşkes Antlaşması öncesi Yıldırım Orduları Kumandanı olan Mustafa Kemal Paşa’nın, Küme Komutanlığının lağvedilmesinden üç gün sonra İstanbul’a geldiğini ve çoğunluğu İngiliz, bir kısmı Fransız, İtalyan ve Yunan olmak üzere 61 kesim geminin, Dolmabahçe Sarayı, Üsküdar, Kız Kulesi etraflarını kuşattığını gördüğünü lisana getiren Aydın, Mustafa Kemal’in Haydarpaşa’ya inip Kartal motor botuyla Pera Palas’ta kalmak için o gemilerin ortasından karşıya geçtiğini aktardı.

Aydın, “Mustafa Kemal Paşa o gün yanında bulunan yaveri Cevad Abbas’a, ‘Geldikleri üzere sarfiyatlar.’ diyor. O zamanda buna inanmak mümkün değil lakin vakit Mustafa Kemal’i haklı çıkardı.” sözlerini kullandı.

İşgalcilerin, Mondros Antlaşması’ndaki “galip devletler güvenliklerini tehdit eden, tehlikeli gördükleri yerleri işgal edecekler” kararını mazeret ederek İstanbul’a girdiğini tabir eden Aydın, şöyle devam etti:

Dönemin İstanbul dokusunun savaşlar ile Rusya’daki 1917 Ekim İhtilali sonrası göçlerden etkilendiğini söz eden Aydın, işgalcilere güvenen Rumların, yüzlerce yıllık komşuluğu bozduğunu, komşuların tutuklanmalarına ve mallarına el konulmasına neden olduklarını aktardı.

“16 MART’TA OSMANLI’NIN FİİLEN HAYATİYETİNE SON VERİLDİ”

İngiliz General Harington’un komutayı ele almasından sonra İstanbul’un Türkler için güvensizlik bölgesi olduğunu lisana getiren Aydın, “Güvenliği sağlamaya geldiğini belirten işgal kuvvetleri devrinde, yani 13 Ekim 1918’den gittikleri 2 Ekim 1923’e kadar 35 bin civarında olay gerçekleşti. Hasebiyle güvenlik işin bahanesiydi. İstanbul, tarihinde ikinci sefer Batı tarafından işgale uğradı. Birincisi 1204’te Latinlerin işgali. O devirde İstanbul’daki birtakım kiliseleri dahi söküp götürmüş, İstanbul’u 3 yılda adeta yangın yerine çevirmişlerdi. İkincisi de 1918’de başlayıp 1923’te biten işgal sürecidir.” biçiminde konuştu.

Prof. Dr. Aydın, işgal sürecinde yaşanan olaylara da değinerek, 16 Mart 1920’de Şehzadebaşı baskınında 10. Kafkas Tümeni Mızıka Ekibi üyesi 5 Türk askerinin şehit edildiğini, Meclisin basılıp kapatılarak Osmanlı’nın kalbine hançer saplandığını söyledi.

Bu tarihin kıymetine işaret eden Aydın, 16 Mart’ta Osmanlı’nın fiilen hayatiyetine son verildiğini, kent etrafında Rum çetelerin ortaya çıktığını, 59 aydının, Malta’ya sürüldüğünü, Mustafa Kemal’in, Yarbay Rawlinson ve birtakım askerleri tutsak alarak, Malta sürgünlerinin özgür kalmalarını sağladığını ve bu sayede, eski siyasetçi, aydın, müellif, asker üzere her alandan beyin göçünün Ankara’ya aktığını anlattı.

MUSTAFA KEMAL PAŞA’DAN “ŞEHRİ BOŞALTIN” EMRİ

Aydın, İstanbul halkının da işgallere, Sultanahmet mitingleriyle reaksiyon gösterdiğini, Ulusal Uğraşa dayanak için kışlalardan silah kaçırarak Anadolu’ya gönderdiğini belirtti.

Bu süreçte basının Ankara hükümetini vatan haini ilan edip işgal kuvvetleri yanlısı hal aldığını, bu nedenle İstanbul’a gücenen Mustafa Kemal’in, 1919’da çıktığı kente 1928’de döndüğünü aktaran Aydın, Mustafa Kemal’in Mudanya Ateşkes Antlaşması sonrası General Harrington’a bildiri göndererek İstanbul’u boşaltmaya hazır olmalarını istediğini lakin işgalcilerin buna inanmayarak “Mümkün değil.” dediklerini tabir etti.

Prof. Dr. Aydın, “Üsküdar mezarlığı… Sonsuza kadar İngiliz Kraliyeti’ne bağlı topraklardır. ‘İnsan burada gezerken kendisini adeta İngiltere’de sanır’ diye telaffuzları vardır.” dedi.

Ayrıca, İngilizler’in, Rumlara “Giderken sizleri de götüreceğiz.” diye kelam verdiğini fakat hiçbirinin gidemediğini lisana getirerek, işgalcilerin 2 Ekim’de kentten ayrıldıklarını söyledi.

“SEMADA EZAN SESİ…”

Aydın, İstanbul’u teslim tutanağının “Arabic” isimli 4 bin 500 kişilik bir gemide imzalandığını tabir ederek, “Arabic gemisi Boğaz’da içeri yanlışsız girip bir hareketle dönerek, Rumların gözyaşları içerisinde uğurlandı. Rumlar bu devirde bozulan komşuluk nedeniyle, yüz yüze bakacak halleri kalmadığı için mübadeleyle gitmek zorunda kaldılar.” halinde konuştu.

Aydın, İstanbul’u teslim almak için Şükrü Naili Paşa’nın halkın alkışları ve sevinç şovları eşliğinde kente gelerek, Sirkeci’de karaya çıktığını, kentin adeta bayram yerine döndüğünü belirterek, “İstanbul düşman işgalinden kurtulduğunda öğrenciler, personeller sevinç içerisindeydi ve kurbanlar kesilmişti. Halk, Gülhane Parkı’nda konaklayan askerlerin tüfeklerinin namlularına çiçek takıp, şekerleme ve tütün paketleri armağan etti. Sultanahmet Mescidi’nin 6 minaresinin her birinden farklı bir müezzin ezan ve naat okudu şenliklerde.” diye konuştu.

Teslim sonrası İstanbul’da adeta bir enkaz devralındığını vurgulayan Aydın, “Şehirdeki bütün şirketlerin tek tek parası ödenerek alınıyordu. İstanbul Elektrik Yönetimi’ni 1943’te Fransızlardan satın alıyoruz. Haydarpaşa-Ankara demir yolunun alınışı da hiç kolay olmuyor. Sonuçta, Ulusal Gayret’in evvel askeri, sonra siyasi açıdan kazanılması üzerine, İstanbul da tutsaklıktan kurtuldu ve Anavatan’a katıldı.” diye konuştu.