Kıbrıs: Cenevre görüşmelerinde ilerleme sağlanabilecek mi?

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in daveti üzerine Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk başkanları ile garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere 17- 18 Mart tarihlerinde İsviçre’nin Cenevre kentinde gayri resmi görüşmelerde bulunacaklar.

İki devletli tahlil dışında bir müzakere yapmaya yanaşmayan Türk tarafı, Cenevre toplantısının eski müzakere süreçlerinin devamı ya da yeni bir müzakere sürecinin başlangıcı olarak görülmeyeceğini vurguluyor.

Rum tarafı ise Birleşmiş Milletler (BM) parametreleri çerçevesinde yeni bir müzakere sürecinden yana olduğunu, 2017’de yapılan görüşmelerin kaldığı yerden devam etmesini istediğini kaydediyor.

Tarafların görüş farklılıklarının derinliği nedeniyle görüşmelerde ilerleme sağlanmasının güç olduğu kaydediliyor.

Guterres’in mesken sahipliğinde yapılacak toplantıya Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis, Kuzey Kıbrıs başkanı Ersin Tatar, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo Gerapetritis ile İngiltere’nin Avrupa ve Kuzey Amerika’dan Sorumlu Devlet Bakanı Stephen Doughty katılıyor.

Cenevre’deki birinci toplantı 17 Mart akşam saatlerinde başlayacak ve taraflar Guterres’in liderliğinde akşam yemeğine katılacaklar. Asıl görüşmeler 18 Mart Salı sabahı başlayacak. Guterres’in toplantıya katılan taraflarla ikili görüşmeler gerçekleştirmesi akabinde da 5+1 formatında genişletilmiş toplantıyı yönetmesi öngörülüyor.

Toplantıların birebir gün öğlenden sonra tamamlanması bekleniyor.

Kıbrıs probleminin tahliline ait en son teşebbüs 2017 yılında İsviçre’nin Crans Montana kasabasında yapılmıştı. Kıbrıs Türk tarafı 2021’de yaptığı açıklamayla Kıbrıs Rumları ile bir daha “federasyon” temelli bir tahlili müzakere etmeyeceğini açıklamıştı.

Guterres, tıkanıklığı aşmak için 2024 başında özel temsilci atamış fakat temsilcinin 6 aylık temasları sonunda yazdığı rapor, yeni bir müzakere tabanının olmadığı görüşünü yansıtmıştı.

BM Genel Sekreteri, 15 Ekim 2024’te Tatar ve Hristodulidis ile New York’ta bir ortaya gelmiş ve genişletilmiş formatta bir toplantı yapmak istediğini iletmişti.

‘İki farklı devlet gerçeği kabul edilmeli’

Ankara’daki diplomatik kaynaklar, Cenevre’de yapılacak görüşmelerde Kıbrıs sorununda ileriki periyoda ait görüş alışverişinde bulunulmasının beklendiğini kaydediyor.

Kaynaklar, “Bu prestijle, kelam konusu toplantı, hiçbir surette ‘geçmiş müzakere süreçlerinin devamı’ yahut ‘yeni bir müzakere sürecinin başlangıcı’ niteliği taşımamaktadır” değerlendirmesinde bulundu.

Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafı, BM parametreleri çerçevesinde federasyon temelli tahlil teşebbüslerinin sonuç vermediğini ve adada “iki başka devlet ve iki farklı halk” olduğu gerçeğinin kabul edilmesi gerektiğini vurguluyor.

Kaynaklar, sorunun tahliline yönelik resmi müzakerelerin başlatılabilmesi için Kıbrıs Türkleri’nin özden gelen haklarının, yani hâkim eşitlik ve eşit milletlerarası statünün memleketler arası toplum tarafından tescil edilmesi gerektiğini vurguluyorlar.

Kuzey Kıbrıs lideri Ersin Tatar, Cenevre toplantıları öncesinde siyasi partileri bilgilendirme toplantısı düzenledi.

Tatar, 5+1 formatlı doruğa “yapıcı bir anlayışla” gittiklerini fakat “AB çatısı altında iki devletli bir formül” müzakere etmek istediklerini kaydetti.

Tatar, adadaki iki devletli sistemin kökleştiğini ve kimsenin yeni bir macera aramaması gerektiğini kaydetti.

Rum tarafı 2017 sürecini devam etmesini istiyor

Hristodulidis ise 8 Mart’ta Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis ile görüşmesinin akabinde yaptığı açıklamada, Cenevre’ye “net bir planla” gittiğini kaydetti.

Güney Kıbrıs lideri, 2017’de sonuca ulaşmayan Crans Montana görüşmelerinin kaldığı yerden başlamasını istediklerini belirtti.

Son açıklamasında da yapan bir tavırla toplantıya katılacağını lakin BM Güvenlik Kurulu kararlarında yer aldığı formuyla iki toplumlu ve iki bölgeli federasyon temelli müzakere dışında bir seçeneği kabul etmeyecekleri iletisini verdi.

Hristodulidis, Türk tarafının tersine adada tek hükümran ve milletlerarası temsiliyeti olan devletin yaşaması gerektiğini da kayda geçirdi.

Crans Montana görüşmelerinde taraflar ekonomi, Avrupa Birliği (AB), mülkiyet, yönetim-güç paylaşımı, toprak ile güvenlik ve garantilerden oluşan 6 temel başlığı müzakere ettiler.

Tarafların üzerinde muahede sağlayamadıkları en kıymetli ögeler ortasında garantörlüğün devamı konusu oldu.

Kıbrıs Rum tarafı “sıfır asker sıfır garanti” olarak tanım ettiği yaklaşım çerçevesinde adadaki Türk askerlerinin muhakkak bir vakit diliminde çekilmesinde ısrar etti. Türk tarafı ise bu talebi kabul etmedi.

Dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Crans Montana toplantılarının akabinde yaptığı açıklamada, BM parametrelerinin artık çöktüğünü, Kıbrıs Türk tarafı ile Ankara’nın yeni bir yol haritası oluşturacağını açıklamıştı.

Yeni yol haritasını 2021’de açıklayan Kıbrıs Türk lideri Tatar, Kıbrıs Türkleri’nin eşit egemenliği ve milletlerarası eşit statüsünün kabul edilmediği hiçbir durumda yeni bir müzakere sürecine başlamayacaklarını kaydetmişti.