Türk kültürü üzerine önemli araştırma

Türk kültürü üzerine kıymetli araştırma

Erzurum ve etrafında İslam öncesi Türk kültürünün yaşayan ögeleri araştırmasında dikkat çeken detaylar

Doç. Dr. Savaş Eğilmez; “Tarihi süreç içerisinde farklı medeniyetlerle buluşan Türk kültürü, insanlık tarihinin en güçlü kültürlerinden biri haline gelmiştir”

ERZURUM – Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Eğilmez, Türk kültürünün en değerli özelliklerinden birisinin canlı kültür dedikleri yapı ve özelliğini korumuş olması olduğunu söyledi. Eğilmez, “Türk kültürü, binlerce yıl içerisinde çok farklı coğrafyalarda, farklı kültürel yapı ve inançlarla karşılaşmış ve etkileşime girmiş olsa da kendi temel ögelerini korumuş ve kendisini günümüze kadar getirebilmiştir” dedi.

Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Eğilmez, Yüksek Lisans Öğrencisi Büşra Yıldız ile birlikte, Erzurum ve etrafında İslam Öncesi Türk kültürünün yaşayan ögeleri araştırmasında farklı dataları ortaya çıkardı.

” Kültür, bir toplumu öbür toplumlardan farklı kılan, kendine mahsus, inançları, örf ve adetleri, anlayış ve davranışları ile onun kimliğini oluşturan yaşayış ve düşünüş tarzıdır” diyen Doç. Dr. Savaş Eğilmez, “Kültür, dayanışma ve birlik duygusu verdiği toplumda, tertibi de sağlayan maddi ve manevi bedellerin bütünüdür. Türk kültürü de Türk milletinin hayat üslubunu tabir eder. Tarihi süreç içerisinde farklı medeniyetlerle buluşan Türk kültürü, insanlık tarihinin en güçlü kültürlerinden biri haline gelmiştir. Türk kültürünün en değerli özelliklerinden birisi de, canlı kültür dediğimiz yapı ve özelliğini korumuş olmasıdır. Yani Türk kültürü, binlerce yıl içerisinde çok farklı coğrafyalarda, farklı kültürel yapı ve inançlarla karşılaşmış ve etkileşime girmiş olsa da kendi temel ögelerini korumuş ve kendisini günümüze kadar getirebilmiştir” diye konuştu.

Yüksek Lisans Öğrencisi Büşra Yıldız ise çalışma ile Erzurum ve etrafında Türklerin İslamiyet öncesi inançlarından biri olan Şamanizme ilişkin ritüel, inanç ve pratiklerin günümüzdeki izlerini incelemeyi, bu izlerin İslamiyet ile etkileşimi sonucu nasıl bir dönüşüm geçirdiğini ve bu kültürel mirasın mahallî halkın hayatındaki değerini ortaya koymayı amaçladıklarını anlatarak, “Yaptığımız anket çalışmasına 26 ve 74 yaş aralıklarında 583 kişi katılmıştır. İştirakçilerin %53 bayan, % 47’si erkektir. Nitel Araştırma Formülü ve bu prosedür ışığında bilgi tahlilleri yapılan Şamanizm ve Erzurum kültürüne ilişkin kaynak bireylerle görüşmelerin data tahlili usulü ile ulaşılan raporlara nazaran Şamanizm’in Erzurum’da yaşayan izlerinden kimilerini şu formda sıralayabiliriz:

Erzurum halkında su kaynaklarına büyük hürmet duyulmakta, yağmur suyu kutsal kabul edilerek toplanmaktadır. Söğütlü Göleti üzere suyla ilgili efsaneler, eski Türk inançlarından su kültünün Erzurum’da yaşayan izlerinin en kıymetli göstergesidir” dedi.

Büşra Yıldız, Erzurum’da yaşayan inançların birebir eski Türk inancıyla benzerlik gösterdiğini tabir ederek yapılan tespitleri şöyle sıraladı; “Erzurum ve etrafında bilhassa gece vakitlerinde sıcak su yere dökülmez. Bahar yağmurları kutsal sayılır. Yağmur yağdığı vakit bir kap konur ve bu su şifadır. Söğütlü Göleti’ndeki yaralı balıklar birer gazidir. Askerler oradan su içerken şehit edilmiş ve göle düşerek birer balık olmuşlardır. Türklerin eski inançlarında ateşe bakış açıları ortadan binlerce yıl geçse de günümüzde de devam etmektedir.

Ocağın boş yere yanmaması gerektiği, ateşin su ile söndürülmesinin uğursuzluk getireceği inancı üzere ritüeller, Şamanizm’in ateşe yüklediği kutsiyetle alakalıdır. Erzurum ve etrafında ateşe çok yakın durulmaz, ateş her vakitte yakılmaz. Yanan ateş su dökülerek söndürülmez. Külleri ile oynanmaz. Ateşin gölgesi ile oynanmaz. Bilhassa çocukların yakın aradan ateşe yahut küllerine bakması güzel karşılanmaz. Ocakta su boş kaynamaz, kaynarsa o konuttan meyyit çıkar.

Eski Türklerde yer alan dağ, ağaç, orman ve atalar kültünün izleri günümüzde de güçlü bir formda devam ediyor.

Abdurrahman Gazi Türbesi Dağ zirvesindedir. Gazi, gayrimüslimlerle yaptığı savaşta başını kolunun altına alıp dağa tırmanmaya başlamış ve oldukça tırmandıktan sonra al karısı bu duruma şaşırıp sen ölmedin mi demesi üzerine Abdurrahman Gazi o anda orada can vermiştir. Bölge halkı gelen konuklarını türbeye ziyarete götürür ve inanışa nazaran Erzurum’a rastgele bir iş için gelen kimse Gazi’yi ziyaret etmezse Erzurum’dan ayrılamaz. Issız dağlarda kayalıklarda iki dere ortasında cinlerin meskenleri vardır. Buraya ilişkin bir taş bir çiçek bile alınmaz, onları rahatsız etmemek için sessiz olunur ve hayvan yuvalarına, kaya üzerlerine tuvalet yapılmaz. Aksi takdirde sıhhat sorunları yaşanır.

Aynı koşullar bayanların lohusalık durumları içinde geçerlidir. Eski Türk inancındaki ritüeller bugün de çok benzeri bir formda devam etmektedir. Lohusa bayanı al karısından korumak için başucuna bıçak, Kuran ya da eşine ilişkin giysiler konması üzere uygulamalar, Şamanizm ve İslamiyet’in harmanlandığını göstermektedir. Lohusa bayana Al Karısı uğramaması için Kocasının gömleği başucuna konur. Lohusa bayan 40 gün yalnız bırakılmaz. Bebeğin beşiği boş sallanılmaz. Lohusa bayanın yastığının altına Al Karısından korunmak için iğne konur. yahut kıyafetine iliştirilir. Adet periyodunda lohusa bayanın odasına girilmez. Gelinlerin kırmızı nesli 3 kere beline dolandıktan sonra bağlanır. Bir kızın kısmeti 7 yılda bir açılır, bir ağaç 7 yıl bol meyve verir 7 yıl vermez, memlekette 7 yıl bolluk ve 7 yıl kıtlık olur.

Ocakçılık Geleneği; Nazardan korunma, sarılık ve lohusalık üzere durumlarda halk şifacılarına başvurulması, Şamanizm’in şifa ritüellerinin devam ettiğini göstermektedir. Burada Ocakçılık Geleneği diye bahsettiğimiz bahis bir nevi klâsik tıptır. Bunlar vakitle sadece bedensel sıhhat durumlarında değil, nazara inanan toplumlarda nazar ve inanmayan öbür toplumlarda da ruhsal hastalıkların da bir tedavi geleneğini oluşturmuştur. Ocaklar Türk halk Hekimliğinin temel kurumlarıdır. Gelenekten geleceğe taşınmasının aracı el verme olarak bilinir.”